Jałowy pieniądz Tom I Od Medyceuszy do Newtona

Czy współczesny kapitalizm to wyraz postępu gospodarczego, czy może przejaw nowoczesnej formy zniewolenia? Michael Jones w monumentalnym dziele Jałowy pieniądz nie pozostawia złudzeń: kapitalizm – od swego zarania – był polem konfliktu między pracą a lichwą. W pierwszym tomie tej prowokacyjnej historii autor kreśli dzieje finansowego wyzysku Zachodu, rekonstruując proces, w którym etyka została wyparta przez spekulację.

Kapitalizm w świetle moralności

Michael Jones, znany katolicki myśliciel i publicysta, w swoim dziele proponuje spojrzenie na historię gospodarczą z punktu widzenia katolickiej etyki społecznej. Opisuje rozwój kapitalizmu nie jako naturalny wynik przedsiębiorczości i postępu technologicznego, ale jako rezultat walki duchowej i cywilizacyjnej – starcia między moralnym porządkiem pracy a demoralizującym wpływem lichwy i spekulacji.

W jego ujęciu „jałowy pieniądz” to pieniądz, który rodzi zysk bez pracy, bez produkcji, bez wartości. To pieniądz pochodzący z lichwy – czyli z nieuczciwego oprocentowania – który nie tworzy żadnego dobra wspólnego, lecz jedynie bogaci właściciela kapitału kosztem reszty społeczeństwa.

Od średniowiecza do protestantyzmu – dekonstrukcja mitu kapitalizmu

Tom pierwszy Jałowego pieniądza obejmuje okres od średniowiecza po reformację protestancką i narodziny nowoczesnej bankowości. Jones szczegółowo analizuje:

• Etykę scholastyczną i średniowieczne zakazy lichwy, które nie były – jak twierdzi – przeszkodą w rozwoju, lecz fundamentem sprawiedliwego ładu społecznego.

• Rozkład ładu moralnego w renesansie, gdy humanizm i rozwój miast włoskich przyczyniły się do odrodzenia lichwiarskiej praktyki w nowej, ukrytej formie.

• Reformację protestancką, która – zdaniem Jonesa – nie tylko zburzyła jedność religijną Europy, lecz również usankcjonowała lichwę i podważyła moralne podstawy działalności gospodarczej.

• Rozwój kapitalizmu w Holandii i Anglii, czyli krajach, które najwcześniej porzuciły katolicką naukę społeczną i dały początek nowoczesnemu rynkowi finansowemu.

Jones kontra Weber: nowa interpretacja „ducha kapitalizmu”

Dzieło Michaela Jonesa jest również polemiką z klasyczną tezą Maxa Webera, zawartą w Etyce protestanckiej a duchu kapitalizmu. Gdzie Weber dostrzegał narodziny racjonalnego gospodarowania i ascetycznej etyki pracy, Jones widzi raczej tryumf lichwiarskiej mentalności i degradację etyki chrześcijańskiej.

Autor nie unika ostrych sądów: oskarża nowoczesny kapitalizm o to, że oderwał produkcję od realnej potrzeby człowieka i związał ją z chciwością i kontrolą pieniądza, który stał się celem samym w sobie – pustym bożkiem.

Dzieje gospodarki jako walka duchowa

Jałowy pieniądz to nie tylko książka o gospodarce – to również dzieło o walce cywilizacji. Praca i lichwa – u Jonesa – to nie tylko pojęcia ekonomiczne, lecz duchowe siły. Praca, zgodna z prawem naturalnym, służy dobru wspólnemu. Lichwa – zaprzecza miłości bliźniego i niszczy społeczne więzi.

Pierwszy tom książki ukazuje więc historię Zachodu jako historię utraty ładu moralnego w sferze ekonomicznej. Jest to opowieść o zdradzie Ewangelii na rzecz mamony, a także próba odzyskania języka moralnego w ocenie zjawisk gospodarczych.

Kontrowersje i aktualność

Książka Jonesa budzi kontrowersje, zwłaszcza przez jednoznaczne przypisanie winy określonym nurtom religijnym i grupom historycznym. Jednak nie sposób odmówić mu przenikliwości i odwagi w zadawaniu fundamentalnych pytań:

• Czy współczesny system finansowy można pogodzić z etyką chrześcijańską?

• Czy rozwój ekonomiczny bez odniesienia do moralności nie prowadzi ostatecznie do duchowego i społecznego upadku?

• Czy możemy mówić o wolności ekonomicznej, gdy pieniądz sam stał się źródłem zniewolenia?

Pierwszy tom Jałowego pieniądza Michaela Jonesa to nie tyle podręcznik historii gospodarczej, ile manifest intelektualny i moralny. To książka dla tych, którzy chcą zrozumieć, dlaczego współczesny świat pracy wydaje się tak kruchy, niesprawiedliwy i pozbawiony nadziei – i co z tym wspólnego ma odwieczna walka między cnotą a chciwością.

O autorze

Michael Jones (ur. 1948) – amerykański pisarz, wydawca i myśliciel katolicki, autor licznych książek poświęconych kulturze, historii, religii i polityce. Ukończył studia z zakresu filologii niemieckiej na Temple University, a następnie uzyskał doktorat z języka niemieckiego na Temple University w Filadelfii. W latach 70. wykładał literaturę niemiecką, lecz został zwolniony po sprzeciwie wobec obowiązkowej polityki aborcyjnej uczelni. Wydarzenie to stało się punktem zwrotnym w jego życiu intelektualnym i duchowym – skłoniło go do powrotu na łono Kościoła katolickiego oraz zaangażowania się w publicystykę i walkę o odnowę moralną Zachodu.

Jest redaktorem naczelnym pisma Culture Wars, w którym od lat prowadzi analizy współczesnych procesów społecznych, kulturowych i ekonomicznych z perspektywy katolickiej nauki społecznej. Znany ze swojej bezkompromisowej postawy wobec liberalizmu, kapitalizmu finansowego, rewolucji seksualnej i sekularyzacji, budzi zarówno uznanie, jak i kontrowersje.

W Polsce znany m.in. dzięki książkom: Libido dominandi. Seks jako narzędzie kontroli społecznej, Jałowy pieniądz. Historia kapitalizmu jako konfliktu między pracą a lichwą, Dionizos staje się demonem oraz Słowa mają konsekwencje.

Michael Jones reprezentuje rzadki dziś typ myśliciela: intelektualistę katolickiego, który łączy erudycję historyczną z odwagą moralną i wiernością klasycznym zasadom cywilizacji chrześcijańskiej.